Levi Baeten: een betere wereld door design

Tijdens een bezoek aan de open dag van de Willem de Kooning academie (kunstacademie, red.) in Rotterdam zag ik heel wat kunstwerken de revue passeren. Maar ééntje ving in het bijzonder mijn aandacht. Namelijk een lampenkap gemaakt van geperst gras. Het werk viel me op door de eenvoud en schoonheid ervan en de minitieus doordachte manier van presenteren. De maker van het werk bleek de 22-jarige Levi Baeten te zijn, een tweedejaars student van de tweejarige Arts & Crafts opleiding (social degree) aan de Willem de Kooning academie. Ik had de eer het volgende inspirerende interview met hem te mogen doen.

Hoe kijk je zelf naar je werk? Zou je wat je maakt als puur design omschrijven, of zijn het autonome kunstwerken die op zichzelf een verhaal vertellen?
Dat vind ik een hele goeie vraag. Ik merk dat mijn interesse naar product-design gaat, maar ik werk zelf heel vrij met een redelijk autonome benadering. Ik probeer door middel van een concept een bewustwording te koppelen aan de thema's die ik aanraak.


Throw and Grow  (2014)

Een voorbeeld hiervan is Throw and Grow (2014) waarbij ik het fenomeen plastic bestek - dat doorgaans na één keer gebruiken meteen al wordt weggegooid - op een nieuwe speelse manier heb benaderd door het van biologisch afbreekbaar plastic te maken met een plantenzaadje in de steel. Nou wordt biologisch afbreekbaar plastic niet zo snel verkocht omdat het duurder is dan regulier plastic bestek. Maar door de toevoeging in de vorm van een zaadje dat in de steel zit, kunnen mensen die het bestek gebruiken het na gebruik planten. Dit kan mensen enthousiasmeren en de keuze voor biologisch afbreekbaar plastic bevorderen. Nadat het biologisch afbreekbare plastic is vergaan, komt het zaadje in de steel vrij in de grond, en vervolgens groeit daar een plantje uit. Hierdoor gaan mensen dus op een andere manier om met een product dat ze normaal gesproken weg zouden gooien na éénmalig gebruik. Het plantje dat uit het bestek groeit is vervolgens ook weer een zichtbare beloning voor de gebruikers die het bestek hebben geplant.


Detail van Throw and Grow (2014)

Is het ook jouw intentie om je product zodanig ''sexy'' te maken dat je er een groot publiek mee kan aanspreken?
Ik vind het fijn om mooie dingen te maken. Voor mijn gevoel zijn mijn producten nooit af, omdat ik altijd het gevoel heb dat ik mijn producten nét wat mooier, verfijnder of scherper kan maken. Maar ik werk dus wel altijd vanuit de intentie om iets aan te kaarten bij de gebruiker. Ik voel daarin een verantwoordelijkheid als ontwerper. Jij en ik behoren tot de generatie waarin wij de mogelijkheden krijgen om ons te focussen op verandering en niet alleen op probleemoplossing. Bij ons begint de bewustwording en de communicatie naar andere mensen. Dus op die manier probeer ik altijd een meerwaarde aan mijn producten te geven. Dat probeer ik vervolgens in een aantrekkelijke vorm te gieten voor mijn eigen gemoedstoestand, en omdat mensen van ‘mooie dingen’ houden. De esthetische kwaliteit van mijn werk heeft de functie dat zij helpt om mijn boodschap over te dragen.

Hoe ziet jouw proces er uit als je aan de slag gaat met een nieuw werk? Doe je veel research van tevoren?
Meestal werk ik procesmatig mindmaps, brainstorms, documentatie, testjes ect. uit. Maar soms gaat het bedenken van nieuw werk puur per toeval, als ik iets tegenkom wat ik op dat moment interessant en inspirerend vind - gevallen van ‘serendipiteit’ dus. Vaak ontdek ik dan al doende wat wel en wat niet werkt. Ik doe daarbij ook veel research, omdat ik het prettig vind om onderwerpen voor mezelf helder te krijgen zodat ik deze ook goed aan anderen mensen uit kan leggen.
Grassmates (2014) is wel een voorbeeld van een spontane toeval, ik heb in eerste instantie gewoon gras uit de parken gehaald en ben ik gaan experimenteren. Mijn drijfveer voor dit project was om een goedkope en toegankelijke grondstof te gebruiken die voor iedereen beschikbaar is.




Grassmates (2014)

Het was niet bepaald een eenvoudig proces, maar wel heel leuk. Soms had ik bijvoorbeeld een week geen tijd om aan het project te werken en dan begon het gras te stinken te schimmelen. Dus later besloot ik om hooi te gebruiken zodat ik het gras niet meer zelf hoefde te drogen.
Het hooi vermaalde ik dan fijn in een blender. Ik heb mezelf tijdens het experimenteren ook bijna geëlektrocuteerd, maar dat terzijde. Ik heb ook een eigen schepraam gemaakt waarmee ik papier kon scheppen van het hooi. Dat heb ik vervolgens over zelfgemaakte mallen heen gespannen en in een vacuümpers gedaan. Dan is het een kwestie van goed laten drogen. Verder zit er niets in vermengd om de lampenkap uit te laten harden. Het is puur gras en water. Door het krimpen in de mal wordt het gras ontzettend compact, waardoor de lampenkap aan de binnenkant een soort marmerachtige look krijgt. Het is spiegelglad, alsof er lijm op zit, maar dat is dus niet het geval. In gras zit eiwitten en die fungeren als een natuurlijke lijm. Dit zijn wel nog prototypes die nog verder doorontwikkeld moeten worden, maar dat pak ik weer op na mijn studie.


F.air (2015)

Soms dient het lezen van wetenschappelijke artikelen wel als inspiratie voor nieuwe werken, zoals bij de mosfilter F.air (2015) die ik gemaakt heb. Hiervoor las ik een artikel van Universiteit van Bonn (Duitsland), die onderzocht hebben dat 1m2 mos 20 gram fijnstof kan verteren. 20 Gram fijnstof staat ongeveer gelijk aan 660 autokilometers. Toen heb ik gekeken hoeveel fijnstof er in Rotterdam in de lucht hangt en daarna ben ik dat gaan doorberekenen voor het binnenklimaat (dus voor de binnenruimte van gebouwen) omdat de concentratie fijnstof in een binnenklimaat ongeveer drie maal zo hoog is dan buiten. Na een aantal gesprekken met studiegenoten kwam ik tot de conclusie. Mensen zijn zich wel bewust van luchtvervuiling binnenshuis, maar dragen weinig bij aan de verbetering hiervan. Het niet zichtbaar, men wordt er niet direct mee geconfronteerd en daarom wordt het snel vergeten.


F.air (2015)

Een motortje aan de onderkant van de filter zuigt lucht van boven door het mos heen. In totaal gaat er 93m3 per uur door de filter heen (dat staat ongeveer gelijk aan een kleine huiskamer). De diameter van de filter zelf is 25cm. Daarmee is het dus een object dat je op je bureau kan zetten. Hij maakt vrijwel geen geluid (20 dBA). Je hoort hem alleen heel zachtjes en gezellig snorren. Maar mijn belangrijkste insteek is dat mensen zich bewust worden van de luchtvervuiling in binnenklimaten omdat men vandaag de dag gemiddeld 85% van de tijd binnen zit, waarvan 65% in hun eigen woning. Ik ben een aantal weken gelden naar Bombay, India geweest en wat je daar waarneemt aan luchtvervuiling is bizar.

Tijdens de landing vlogen we door atmosferische lagen, wat we zagen was bizar. Er was een hele duidelijke scheiding te zien: boven de helderblauwe lucht en beneden de donkere, bruingrijze smogmist van de stad. In Nederland is de smog niet zo duidelijk te zien als in Bombay, waardoor je je er vaak niet bewust van bent dat het er is of het simpelweg vergeet. Maar door een filter in huis te hebben die net als een plant verzorging nodig heeft, krijgen mensen wel de kans bewust en actief betrokken te zijn met een gezonder binnenklimaat.

Waarom ben je specifiek gedreven in het verhogen van het bewustzijn rondom milieuproblematiek?
Het is iets wat mij altijd al heeft bezig gehouden. Ik kan niet precies beargumenteren waarom, ik vind het bizar en interessant. Vorig jaar ben ik in aanraking gekomen met biomimicry. Dat is een ontwerp / wetenschapsdiscipline die leert van de natuur als een mentor. Het kijkt naar processen en structuren in de natuur en vertaalt dit naar, bijvoorbeeld, producten voor de mens. Het gevolg is dat er vaak veel duurzamere oplossingen en producten uit voort komen, die meer in harmonie interacteren met de planeet waar wij op leven dan onze vervuilende heat, beat and treat-methodes.

Wat ik doe heeft nog niks met biomimicry te maken, want ik pak een letterlijk gegeven en dat pas ik toe. Nóg niet althans, want ik zou hier graag nog meer over willen leren. Maar wat dat betreft zijn er nog heel veel dingen die ik graag wil doen. Het lijkt het me ook geweldig om in mijn projecten met mensen samen te werken die helemaal niet dichtbij het artistieke werkterrein staan, zoals vissers op zee, of met een Zoöloog bijvoorbeeld.

Baal je ervan dat ecologisch en biologisch leven nu ook een trend zijn?
Niet per se, maar ik heb het idee dat het vooral als een marketingtool wordt toegepast. Ik las onlangs wel in een stuk dat veel duurzame merken "uit de oude garde" nu ook niet langer woorden als "duurzaam" neerzetten op hun verpakkingen; ze pronken er niet meer mee. Omdat ze er op vertrouwen dat mensen de kwaliteit van hun product toch wel zullen herkennen en daarom zullen kopen. En niet omdat er met koeienletters een woord als ''duurzaam'' op staat.

Ik had ongeveer een tweetal jaar terug een verwarrende ervaring in de supermarkt nadat ik terugkwam van vakantie. Ineens was een groot deel van het assortiment ’’biologisch'', waardoor die toevoeging ook meteen zijn geloofwaardigheid verloor bij mij, maar dat is mijn mening.

Het is dus gewoon nieuwe ruis dus eigenlijk? De echte informatie wordt daar ook weer achter verborgen. Maar ik heb het gevoel dat dit fenomeen zijn piek nog niet heeft gehad.
Nee, dat denk ik ook. In een bepaald opzicht vind ik het ook wel goed dat het nu als marketingtool wordt gebruikt, je merkt toch wel dat mensen behoefte hebben aan authenticiteit, aan puurheid en het natuurlijke. We gaan wel een turning point tegemoet.

Dus als dit een aanleiding is om daardoor nog verder te gaan denken, is dat goed?
Tsja, ik ben geen trendforecaster, maar het is niet voor niets zo dat we nu te maken hebben met deze fenomenen. Uiteindelijk wordt het misschien toegepast als marketingtool, maar er zullen genoeg mensen zijn die hierdoor een eye-opener zullen krijgen. Waardoor mensen nu bijvoorbeeld wel biologisch willen eten - wat het ook wel weer moeilijk maakt, omdat men nu biologische producten massaal moet produceren. Maar het bewijst in ieder geval wel dat we nu op een turning point terecht zijn gekomen, waarbij mensen iets anders willen en waarbij we zien dat het systeem waarbinnen we nu leven, moet veranderen.

Broodschaar

Maar heb jij als kunstenaar dan misschien ook de neiging om tegen deze verhullende eco trends in te gaan? Om daar bijvoorbeeld ook weer een andere kan van te laten zien?

Jawel, dat vind ik interessant! Ik heb een tweetal producten gemaakt waarin ik dat ook doe. Het is niet zozeer een bruikbaar product maar meer een statement. Ik heb een broodschaar gemaakt met als doel iets te vertellen over L-cysteine. Ik kwam op het idee na een aflevering van Tegenlicht op NPO, die ging over over L-cysteine. Dit is een broodverbeteraar (E-nummer E-910) en het zit in elk brood dat je in de supermarkt kunt krijgen. Het is een aminozuur dat ervoor zorgt dat het brood beter kneedbaar wordt en langer houdbaar blijft, waardoor het makkelijker machinaal te verwerken is. Het wordt gewonnen uit organische vezels zoals eendenveren, varkensharen, eigenlijk alle dierenharen. En ook uit mensenhaar. Op beurzen wordt L-cysteine verkocht als dierlijk L-cysteine, terwijl feitelijk maar 20% uit dierlijk haar gewonnen wordt en de andere 80% is gemaakt van menselijk haar. En dat is onder andere afkomstig van armste provincies uit China waar mensen die nauwelijks geld hebben om te eten zichzelf vervolgens kaalscheren om hun haar te kunnen verkopen. En dat eten wij. We eten niet letterlijk haar, omdat het haar eerst in zoutzuur gaat, waardoor er vervolgens een reactieproduct overblijft, L-cysteine. Vervolgens herhaalt dit proces zich drie keer. Het is hierna niet meer terug te refereren naar mensenhaar. Maar veel mensen weten niet wat er feitelijk in het voedsel zit dat ze eten.
Dus daardoor had ik eerst het idee om brood te bakken met haar er in om mensen op die manier lekker te choqueren. Maar uiteindelijk heb ik daar vanaf gezien en is daar het ontwerp van de Broodschaar: 2014 uitgekomen. Ik heb daarbij gekeken naar de archetype gereedschappen die bij haar en bij brood worden gebruikt. Deze heb ik vervolgens gefuseerd tot een nieuwe tool.


Broodschaar

Maar DoeKoe, 2014 past ook binnen dit gedachtegoed. Het is een portemonnee die ik heb gemaakt. Het is nu nog een prototype. Voor dit product heb ik me laten inspireren door Christien Meindertsma, ook een van mijn idolen. Zij stelt dat op het moment dat mensen beter weten waar hun producten vandaan komen of hoe ze gemaakt worden, ze er ook met meer zorg en waardering mee om zullen gaan, omdat ze zich er sterker mee verbonden voelen. Met als gevolg dat ze het ook minder snel zullen weggooien.


DoeKoe (2014)

Ik ben gaan onderzoeken aan welke producten mensen ‘denken’ veel waarde te hechten (maar waarbij ze feitelijk alleen maar waarde hechten aan de inhoud ervan). En voor mij is dat de portemonnee. Portemonnees worden meestal gemaakt van koeienleer. Ik ben gaan onderzoeken hoe ik de koe weer tot leven kon laten komen in de portemonnee. Door mensen letterlijk te laten zien waar hun portemonnee vandaan komt heb ik een soort "butcher's guide" gemaakt van de verschillende delen leer op een rund, en het stuk leer waar de portemonnee vandaan komt te accentueren. Een koe heeft vier magen. Ik heb de vier magen en hun functies geïntegreerd in de vormentaal van de portemonnee. De netmaag is de eerste maag van de koe; hier bevindt zich het ‘grove’ voedsel. In dit vakje van de portemonnee gaat het briefgeld, als ware het het grove voedsel van de koe. Daarna wordt het voedsel herkauwd en komt het in de lebmaag, waar het muntgeld in komt (het afgebroken briefgeld). In de volgende maag, de boekmaag, wordt het voedsel van zijn vocht onttrokken, in de portemonnee komt hier je bankpasje en je creditcard die als het ware geld onttrekken van je bankrekening. En in de laatste maag, de pens, wordt het voedsel verteerd en afgebroken waarna het naar het darmkanaal gaat, hier komen tenslotte je ID-kaart en alle andere waardepapieren. De naam is eigenlijk een woordgrap. DoeKoe is spreektaal voor geld. Maar het kan ook weer teruggedirigeerd worden naar de koe als in Doe-Koe.


Detail van DoeKoe (2014)
 

Hoe zie jij de rol van de kunstenaar in deze snel veranderende wereld?

Een creatieveling is voor mij een zendmast. En ik geloof dat je met beeld veel meer kan bereiken dan met woord. Beelden zijn krachtiger en tijdlozer dan een nieuwsbericht of een artikel. En daarin zit voor mij de meerwaarde bij kunst. Als ontwerper heb je de keuze wat voor producten je de wereld in brengt, welke materialen je gebruikt, of je eerlijke productieketens opzet, etc. Jij bepaalt waar je aan bijdraagt met jouw creaties. ‘What's your legacy?’ Ik hoop op deze manier iets bij te dragen aan een betere en bewustere wereld.

Ik denk dat dat bewustzijn zich terugvertaalt in de geslaagde symbiose van concept en de esthetiek die je werk bevat. Je werk bevat gelukkig ook voldoende humor. Het is ''bewust naïef'' in zijn streven, als ik het zo mag noemen.
Het moet ook leuk blijven. Ik ben een idealistisch persoon met een groot verantwoordelijkheidsgevoel voor mijn omgeving. Het is heel makkelijk om een negatieve instelling aan te nemen als je ziet wat er om ons heen en in de wereld gebeurt. Ik moet voor mezelf dingen doen waar ik energie van krijg en waar ik me goed door voel, voor nu is dat door producten te maken die naar mijn mening bijdragen aan bewustwording en verbetering.